Ontsteen je tuin

Tijd om die tegels eruit te wippen, want groen moet je doen! Een tegelvrije tuin is goed voor jou en voor de natuur. En, wist je dat een tegeltuin bijna net zo veel onderhoud vergt als een natuurlijke tuin? In een natuurlijke tuin heb je minder wateroverlast en kan je genieten van verkoeling in de zomer. Maak je tuin minimaal één derde groen, door de tegels eruit te wippen. Bij de gedeeltes waar je nog wel verharding wil, kun je voor halfverharding kiezen door bijvoorbeeld waterdoorlatende klinkers of een terras met brede voegen toe te passen.

Zodra je tegels eruit zijn, vervang je eventueel wit zand door tuinaarde. Want daarna komt het leukste gedeelte: de aanplant! En er zijn vele opties om uit te kiezen..

Optie A) Plant biologische bloembollen

Plant bloembollen in de herfst voor een kleurrijk voorjaar! In het najaar planten geeft de bollen tijd om zich goed te settelen voor de lente. Kies voor meerjarige soorten zoals narcissen en krokussen die elk jaar terugkomen. Bloembollen zijn niet alleen makkelijk te planten, maar dragen ook bij aan de natuur in je tuin. Door al vroeg uit te komen kunnen insecten bijkomen van hun winterslaap omdat er volop nectar te vinden is. Plant bollen met de punt naar boven en denk er wel aan biologische bloembollen te gebruiken. Bespoten bloembollen zijn niet goed voor bestuivende insecten. Ook komen deze gifstoffen in het grondwater terecht.

Optie B) Plant vaste planten

Vaste planten zorgen voor een tuin die elk jaar mooier wordt. Deze winterharde planten, zoals Sedum, herfstasters en Japanse anemonen, komen elk jaar terug. Ze overleven de koude maanden dankzij hun sterke wortels en voegen zelfs in de herfst kleur toe aan je tuin. Laat bladeren liggen om de wortels te beschermen en de grond vruchtbaar te houden. Met vaste planten geniet je niet alleen in de lente en zomer, maar ook in de herfst van een levendige tuin. Perfect voor een onderhoudsarme en kleurrijke tuin.

Optie C) Plant heesters en struiken

De herfst is perfect voor sierheesters en fruitstruiken! Heesters zoals klimop en hulst geven niet alleen kleur in de herfst, maar bieden ook beschutting en voedsel voor vogels en insecten. Wintergroene planten, zoals taxus, blijven het hele jaar door groen en zorgen voor veilige schuilplaatsen. Dit zorgt voor een echte beestenboel in de tuin. Door nu te planten, kunnen je heesters zich goed vestigen en in het voorjaar uitlopen. Ga naar het tuincentrum en kies de perfecte herfstschatten voor jouw tuin.

Optie D) Plant een boompje

Wil je je tuin in het najaar naar een hoger niveau tillen? Plant een boom! In de herfst, wanneer bomen in rust zijn, is het ideale moment om te planten. Hierdoor kunnen bomen goed wortelen en worden ze sterk. Kies een boom die past bij de grootte van je tuin. Bomen bieden niet alleen verkoeling—één boom is net zo effectief als tien airco’s—maar ook waardevolle schaduw. Laat gevallen bladeren liggen als een natuurlijke beschermlaag in de winter en goede voedingsbron voor de bodem. Maak je tuin nu groen, koel en toekomstbestendig.

PJM-24-Tips-website-300x200px-klimplanten

Optie E) Plant klimplanten

Herfst is ideaal om klimplanten in de grond te zetten, zodat ze stevig kunnen wortelen en in het voorjaar meteen beginnen te klimmen. Kies zelfklimmers zoals klimop voor snelle bedekking of planten die je zelf kan sturen met een klimsteun, zoals blauweregen of druiven. Klimplanten bieden schaduw en kunnen je huis koeler houden, door je muren te beschermen tegen de warmte van de zon. Creëer groene accenten op je gevel en geniet van een weelderige, groene oase in je tuin.

Meer najaartips

Planten uit pot

Planten die je in een pot koopt kun je het hele jaar door uitplanten, maar het najaar is het ideale plantseizoen. Potplanten houden hun hele wortelkluit bij zich en hebben daardoor weinig last van verplant worden. Geef ze wel water na het verplanten, want hun wortels moeten even de tijd krijgen om uit te groeien in de omringende grond. Dat lukt niet als de grond bevroren is, dus wacht tot na de vorst. Het bespaart veel watergeefbeurten als je ze in het najaar plant: dan is het meestal nog groeizaam weer en de regen verzorgt de watergeefbeurten.

Herfstkleur in bloei

Het is de tijd voor herfstkleuren, en de meeste planten zijn al lang uitgebloeid. Maar niet allemaal. Loodkruid (Ceratostigma) is een vaste plant die bloeit vanaf augustus tot diep in oktober. Het is een bodembedekker van 30 cm hoog, met helder blauwe bloemetjes, die vaak tegelijk aanwezig zijn met de rode herfstkleur. Het is een gemakkelijke plant, die niet erg kieskeurig is over de grondsoort of hoeveelheid licht. Uitstekend voor tuinborders of gemeentelijke plantvakken. Prima als onderbegroeiing onder bomen of heesters.

Sierplantenjam

Er zijn veel sierplanten die eetbare vruchtjes produceren in de herfst. Die verkopen ze niet bij de fruitafdeling van de supermarkt, omdat ze voor commerciële teelt te weinig opbrengst geven of een grote pit en weinig vruchtvlees hebben. Sommige zijn rauw niet lekker, maar wel als je ze kookt. Ze leveren bijvoorbeeld heerlijke zelfgemaakte jam op. Dit geldt bijvoorbeeld voor appelbes (Aronia), duindoorn (Hippophae), Japanse sierkwee (Chaenomeles), gele kornoelje (Cornus mas) en olijfwilg (Elaeagnus). Hang als je de vruchtjes wilt oogsten voor jam wel een net over de struik, want vogels lusten de rijpe vruchten ook graag.

Water geven

De laatste jaren valt op dat het in april-mei vaak erg droog weer is. Als je dan veel nieuwe planten in de tuin of openbare ruimte zet, moet je vaak water geven. In het najaar is nieuwe aanplant gemakkelijker te verzorgen. Er valt vaker een bui, de nachten worden langer en ’s ochtends zijn alle planten bedekt met dauw, maar de temperaturen zijn nog hoog genoeg om nieuwe aanplant goed te laten aanslaan. Door aan te planten in het najaar kost het verzorgen van het jonge groen minder werk en scheelt je weer een paar keer lopen met de gieter.

Rosarium

Tuin- en parkrozen kunnen last hebben van schimmelziektes als meeldauw, sterroetdauw of roest. Veel moderne rassen krijgen deze ziektes niet, omdat ze geselecteerd zijn op resistentie. Als een roos niet resistent is, zie je dat in september-oktober heel goed: het blad zit vol lelijke vlekken of is zelfs al afgevallen, waardoor het onkruid onder de struik vrij spel heeft. Wandel in het najaar eens door een rosarium, dan zie je de verschillen heel goed. Kies liefst gezonde rozen, die zijn langer mooi, en de kweker hoeft geen bestrijdingsmiddelen te gebruiken.

Wortelen voor de winter

Nieuwe planten overleven de winter het gemakkelijkst, als ze voor die tijd stevig op hun nieuwe plek vast geworteld. Daardoor staan ze steviger en waaien niet zo snel om bij een winterstorm. Ook kunnen ze meteen genoeg water opnemen als ze weer gaan uitlopen in het voorjaar. In het najaar is het ideaal groeiweer, waardoor nieuwe aanplant nog wortels kan maken. Als ze minstens 6 weken op hun nieuwe plek voor de vorst invalt zijn geplant, gaan ze goed geworteld de winter in.

Moestuinieren

In september-oktober zijn de meeste eenjarige gewassen in de moestuin wel geoogst. Maar de tuin hoeft niet leeg te liggen tot het volgende voorjaar. Gewassen die je snel kunt oogsten kun je gerust nog zaaien, zoals radijs, sla, spinazie en rucola. Die heb je al weer geoogst voor de vorst invalt. En gewassen die vorstbestendig zijn, zoals veldsla of boerenkool, kun je nog langer laten staan. Dan heb je zelfs midden in de winter verse groente. Laat ze niet helemaal tot het volgende voorjaar staan, want dan schieten ze in bloei.

Het vlinderkastje

Wie de biodiversiteit wil steunen, heeft vast al een vogelnestkastje of een bijenhotelletje opgehangen. Maar ken je het vlinderkastje al? Ook dat is een houten huisje, maar dan met enkele rechtopstaande gleuven in de voorzijde, waar vlinders doorheen kunnen. Binnenin stop je wat takjes waar de dieren zich aan vast kunnen houden. Trekvlinders vliegen in het najaar naar het zuiden, maar een deel van onze vlinders overwintert hier. En daarvoor biedt zo’n huisje een veilige en droge plek. De kastjes zijn te koop, maar het maken ervan is ook een leuke doe-het-zelf activiteit.

Boompje kiezen

Bij de aankoop van een boom loont het de moeite om in september-oktober bij de kwekerij of het tuincentrum langs te gaan. Je kunt dan een mooi exemplaar uitzoeken en reserveren. In deze tijd van het jaar is er veel aan bomen te zien. Je kunt de beschikbare soorten en maten vergelijken, maar ook kijken of de kroon mooi van vorm is en of het blad er goed uitziet. Zodra je boom later in het najaar zijn blad heeft laten vallen dat is de winterrust begonnen. Dan is hij klaar om geleverd en geplant te worden.

Vier seizoenen tuin

Wil je een tuin die er het hele jaar mooi uitziet? Koop dan niet al je tuinplanten tegelijk in het voorjaar, want dat heb je kans dat je tuin in de nazomer uitgebloeid is. Ga liever meerdere keren per jaar planten kopen. Vroeg in het najaar vind je dan bijvoorbeeld herfstbloeiers als asters en anemonen, maar ook planten met bessen en siervruchten. Ga je later in het najaar kijken, dan kun je planten met prachtige herfstkleuren uitzoeken. Bekijk de kleur en hoogte van de planten in het echt in plaats van alleen op een etiket, dan kun je beter inschatten hoe die zullen staan in de tuin.

Groen bestellen

Eind september begint het nieuwe leverseizoen van boomkwekerijartikelen. Eerst nog vooral potplanten, maar zodra de planten in winterrust gaan wordt ook volop materiaal met kluit en naakte wortel geleverd. De planten kunnen het hele winterseizoen worden geleverd, maar tegen het voorjaar zijn populaire gewassen vaak schaars of uitverkocht. Zoek je speciale maten of bijzondere soorten? Heb je grote aantallen nodig? Bestel ze dan liever al in het najaar.

Beestjes

Als je in het voorjaar nieuwe planten in de tuin zet, lijkt het soms wel of insecten denken dat het buffet geopend is. Bladluizen en rupsen, maar ook bijvoorbeeld slakken doen zich graag tegoed aan de sappige jonge blaadjes. In het najaar heb je daar minder last van. Van alle planten zijn de bladeren inmiddels volwassen en stevig geworden en er zijn niet meer zoveel jonge scheutjes. Ook worden insecten minder actief. Dat zorgt ervoor dat planten die je in het najaar plant minder last van plagen hebben.

De landbouwtruc

Zware klei is vruchtbare grond voor een tuin, park of moestuin, maar is wel lastig te bewerken. Leen een truc uit de landbouw. Als je in het voorjaar wilt gaan planten, spit de grond dan al vóór de winter om in grove kluiten. Met de hand gaat dat het best met een kleispade, die heeft een smaller blad. Klei bevat veel water. Als het gaat vriezen, zet dit uit en breekt het ijs de kluiten in kleinere stukken. Zo krijg je vanzelf mooie rulle grond, die gemakkelijker te bewerken is, en waarin nieuwe planten beter zullen aanslaan.

Schuilplekjes

Hoe redde de natuur zich eigenlijk, voordat de bladblazer was uitgevonden? Nou, prima. Afvallend herfstblad heeft belangrijke functies. De laag bladeren beschermt overwinterende planten en kleine beestjes tegen de winterkou. Wormen trekken het blad de grond in, waar het verteert en de bodem verrijkt met organische stof. Dat is heel goed voor een rulle luchtige bodemstructuur en een goed watervasthoudend vermogen. Laat herfstblad tussen planten vooral liggen. Alleen een dikke laag blad op lage wintergroene planten, die kun je er beter afvegen, anders krijgen ze geen licht.

Tomatenchutney

Veel planten in de moestuin zijn niet winterhard: de eerste nachtvorst doet ze de das om. Tomatenplanten bijvoorbeeld. Als er vorst voorspeld wordt, kun je de laatste vruchten beter plukken en binnen halen. Tomaten die nog groen zijn of alleen een oranje wangetje hebben worden binnen op de vensterbank of fruitschaal vanzelf rood. Van groene tomaten kun je ook chutney maken. Eet alleen de vruchten die al hun normale formaat bereikt hebben en laat de kleinere groene knikkertjes hangen. Die zijn ongezond om te eten en smaken bitter.

Sier-kiwi’s

De kiwi uit de supermarkt komt van een soort die het in Nederland te koud vindt, maar sierkiwi’s (Actinidia arguta en A. kolomikta) doen het hier prima en zijn winterhard. Het zijn prachtige klimplanten, die aparte mannetjes- en vrouwtjesplanten hebben. Mannetjesplanten van A. kolomikta staan bekend om hun blad met roze-witte toppen. De vrouwtjes produceren in oktober rijpe vruchtjes (formaat kruisbes) die heerlijk zoet smaken. Ook onrijpe kiwivruchtjes zijn nuttig: gebruik ze gepureerd in marinades om taai vlees mals te maken.

Japanse Esdoorn

Sommige planten, zoals de Japanse esdoorn (Acer palmatum) staan erom bekend dat ze elk jaar een fantastische felle herfstkleur krijgen. Bij andere plantensoorten hangt het van het weer af of de kleur intens wordt. Blad kleurt het meest bij warme, droge zonnige dagen en koude nachten in oktober. In gebieden in de USA waar dit elk jaar het geval is kent men het herfstkleurenspektakel als de “indian summer”. De rode en gele kleurstoffen zaten de hele zomer al in het blad, maar doordat het bladgroen in de herfst door de bomen wordt afgebroken voor recycling, worden de andere kleuren plots zichtbaar.

Klimop

De inheemse klimop heeft twee verschijningsvormen: de jeugdvorm is de bekende klimplant, maar hij kan ook volwassen worden. Een stekje daarvan (te koop als Hedera helix “Arborescens”-type) groeit uit tot een bolronde wintergroene struik met ruitvormig blad, die in oktober rijk bloeit met lichtgroene trosjes. In februari-maart krijgt hij zwarte bessen, die vogels graag eten. De bloemen bevatten veel nectar en zijn een belangrijke late voedselbron voor overwinterende insecten. Vlinders, bijen, vliegen, allemaal komen ze zich graag even voltanken voor ze in rust gaan. Fatsia (vingerplant) – familie van klimop - bloeit zelfs nog een maand later, maar dan zijn er weinig insecten meer actief.

Bloembollen

Het najaar is hét moment om bloembollen te planten, als je in het voorjaar wilt genieten van tulpen, narcissen en andere vroege bloeiers. Maak het jezelf eens makkelijk: plant de bollen tussen bodembedekkende vaste planten, zoals vrouwenmantel (Alchemilla) of ooievaarsbek (Geranium). Dat kan tussen planten die er al stonden, of plant bollen en bodembedekker tegelijk. Zo heb je in het voorjaar eerst kleur van de bollen, en zodra het blad daarvan begint af te sterven wordt dat overgroeid door de bodembedekker, die later bloeit. Twee keer kleur op dezelfde plek, en het bespaart je de moeite van het afknippen van het afstervend blad.

Siergrassen

In het late najaar verdwijnt langzaam de kleur van bloemen uit de tuin, en krijgen mooie vormen en structuren meer aandacht. Bijvoorbeeld de prachtige aren en pluimen van siergrassen, bedekt met druppeltjes door de dauw of met een spinnenweb ertussen. Siergrassen zijn er volop, van lage bodembedekkers tot pollen van 3 m hoog, al dan niet met blad dat groen blijft in de winter. Calamagrostis, Cortaderia, Deschampsia, Festuca, Miscanthus, Panicum, Stipa: dit zijn allemaal siergrassen die zout verdragen en dus ook in een tuin aan de kust of op plekken waar bij gladheid zout gestrooid wordt kunnen worden gebruikt.

Hemelse bamboe

Nandina domestica, de hemelse bamboe, is een van de weinige planten die ’s winters blad houdt, maar wel een mooie rozerode herfstkleur geeft. Die blijft daarna de hele winter zichtbaar. Het is een heester van 0,5 – 2 m hoog (afhankelijk van het ras), met witte bloempluimen in juli-augustus en daarna kleine rode besjes. Hij heeft graag een deel van de dag schaduw. Hij kan op een iets beschut plekje in de tuin staan, maar is ook ideaal voor in een grote pot in situaties die half buiten/half binnen zijn, zoals een serre, overdekte patio, vide of atrium.

Bonte herfstkleuren

In oktober kunnen we weer genieten van de bonte herfstkleuren van bomen en struiken. De rode, gele en paarszwarte kleurstoffen zaten al de hele zomer in het blad, maar nu zien we ze pas, omdat het bladgroen afgebroken wordt. De boom breekt bladgroen af, om de bouwstoffen ervan te bewaren voor de nieuwe bladeren in het voorjaar. De kleurstoffen zitten niet alleen voor ons plezier in het blad. Uit onderzoek blijkt, dat ze bladeren beschermen tegen zonnebrand. Ook blijken planten met een rode herfstkleur minder last te hebben van bladluis en insectenvraat.

Spectaculaire herfstmuur

Een van de spectaculairste planten met herfstkleur is de wilde wingerd (Parthenocissus). Het is een krachtige klimplant, die tot wel 20 m hoog tegen gevels kan klimmen met behulp van hechtrankjes. Een bladverliezende klimplant op een zuidgevel zetten is een goede klimaatmaatregel. In de zomer houdt het blad de warmte buiten, maar in de winter kan de zon de muur wel verwarmen. De klimplant houdt de muur erachter ook droger. Voor een muur is Parthenocissus tricuspidata de best hechtende soort; voor op een klimrek is P. quinquefolia beter.

Wintersilhouet

Sommige bloemen storten na de eerste nachtvorst als een kaartenhuis in elkaar, maar veel soorten blijven wel goed staan. De pluimen van grassen of de uitgebloeide bloemen van hemelsleutel (Sedum) of brandkruid (Phlomis) hebben weinig kleur meer, maar nog wel een aantrekkelijke vorm. Vooral met rijp of sneeuw erop is het een plaatje. Ook de donkere harten van Rudbeckia bloemen blijven mooi afsteken tegen de lichtbruine stengels. Laat dit soort planten staan tot aan het eind van de winter en knip of maai de oude stengels daarna pas af. Dat is ook heel fijn voor allerlei beestjes, die in de planten een veilige winterschuilplaats kunnen vinden.

Amberbomen

De amberboom (Liquidambar) staat bekend om zijn prachtige herfstkleuren, vaak met meerdere kleuren in één boom. Het worden grote bomen met handvormig blad. Ze maken gemakkelijk een doorgaande hoofdtak, wat voor straatbomen zeer gewenst is. Er zijn cultivars met een slanke kroon, die ook in smalle straten toe te passen zijn. Voor de particuliere tuin is bijvoorbeeld de kleine bolvormige ‘Gum Ball’ geschikt, die maar een meter of 4 hoog wordt. Amberbomen zijn zeer geschikt voor het veranderende klimaat: ze verdragen droogte goed, maar ondervinden ook geen problemen door wateroverlast na een plensbui.

Wings of Fire

Weigela is een bekende heester, die meestal geplant wordt vanwege de mooie roze, witte of rode bloemetjes. Sommige cultivars hebben in de zomer groen blad met witte randjes, of donkerbruin blad. Maar er is één Weigela, die je speciaal plant vanwege de herfstkleur: ‘Wings of Fire’. In de zomer is het gewoon een groene struik, die meestal maar weinig lichtroze bloemen geeft. Maar in het najaar verandert het blad in glanzend mahonierood. Wekenlang steelt deze gemakkelijke plant dan de show in tuin of park.

Droogtetolerante planten

Planten die net aangeplant zijn, zijn in de periode daarna nog gevoelig voor slechte weersomstandigheden als droogte of wateroverlast. Ze hebben nog maar weinig wortels; als daar wat mee gebeurt gaat de plant dood. Planten die al een tijd vast staan kunnen veel beter tegen een stootje. Dit is bijvoorbeeld belangrijk voor vaste planten die niet goed tegen nattigheid in de winter kunnen. Dit betreft meestal planten die aangepast zijn aan droge groeiplekken, zoals Salvia of Phlomis. Dit type planten kun je beter niet in het najaar planten, want dan kun je ze door een natte winter kwijtraken. Wacht bij deze planten liever tot het voorjaar.

Paddenstoelen kweken

Het najaar is bij uitstek de tijd voor paddenstoelen. Niet alleen om ze tijdens een boswandeling te bewonderen, maar ook om ze zelf te kweken. Online zijn pakketten te koop en handleidingen te vinden om zelf eetbare paddenstoelen te kweken, zoals oesterzwammen en shiitake’s. Je hebt er de sporen (het broed) van de paddenstoelen voor nodig en het materiaal waar ze op leven, zoals een boomstammetje, stro of zelfs koffiedik. Dit raakt eerst begroeid met schimmeldraden, en door de temperatuur te verlagen prikkel je de schimmel om paddenstoelen te vormen. Binnen enkele weken heb je een heerlijke zelfgekweekte oogst. Ook heel leuk en educatief om dit samen met kinderen te doen.

Een vals zaaibed

Als het vochtig en nog redelijk warm weer is in het najaar, kan onkruid nog hard groeien. Als je nieuwe planten wilt neerzetten, kun je een truc voor onkruidbestrijding gebruiken uit de landbouw: een vals zaaibed. Maak de grond waar je wilt gaan planten eerst op de gebruikelijke manier klaar door spitten of frezen. Maar dan wacht je enkele weken, tot er een groen waas van kiemende zaadonkruidjes zichtbaar is. Frees of schoffel die kiempjes om, en zet dan de nieuwe planten neer. Op die manier raak je gemakkelijk de eerste lading onkruid kwijt. Zeker in grote plantvakken in de openbare ruimte scheelt dat later veel schoffelwerk.

Kluitbomen

Tegenwoordig worden de meeste planten in pot verkocht, maar de grotere exemplaren van bomen en struiken worden vaak geleverd met kluit. Dat is goedkoper dan in pot. De boom is op de kwekerij een paar keer verplant, zodat hij veel wortels dicht bij de stam heeft. Met een apparaat dat lijkt op een reuzen-ijslepel wordt in de herfst de boom uit de grond geschept, en de kluit wordt met metaalgaas en juten doek bij elkaar gebonden. Kluitbomen kun je het hele winterseizoen planten. Maak op de nieuwe standplaats gaas en doek aan de bovenkant van de kluit los, de rest verteert in de bodem en de wortels groeien er doorheen.

Haag planten

Om een haag te planten heb je veel plantmateriaal nodig. Het voordeligste moment voor het aanplanten van een haag is het najaar. Vanaf november verkopen kwekers volop “bos- en haagplantsoen”, ofwel bundels planten met naakte wortels, van soorten als beuk, liguster, meidoorn en haagbeuk. Die zijn goedkoper dan planten in pot. Zorg ervoor dat de wortels tot het moment van aanplant niet uitdrogen, en zet de planten niet dieper in de grond dan dat ze op de kwekerij stonden. Geef de jonge planten als ze in het voorjaar gaan uitlopen naar behoefte water. Dan heb je snel een mooie haag.